Bez lilak: jak uprawiać ten kwitnący krzew ozdobny

Fioletowy bez lilak pospolity

Bez lilak na herbatę. Przygotowanie kwiatów lilaka i jego właściwości

Lilaki potocznie zwane bzami uwielbiamy za pięknie pachnące kwiaty. Rzadko jednak zdajemy sobie sprawę z tego, że są one jadalne, a nawet zdrowe. Poznajcie właściwości kwiatów bzu lilaka.

Lilak pospolity (Syringa vulgaris), lepiej znany pod niepoprawną nazwą bez, jest jednym z najbardziej lubianych krzewów. I trudno się dziwić – jest łatwy w uprawie, udaje się niemal na każdej ziemi, może rosnąć w cieniu, choć najlepiej wygląda i kwitnie w słońcu. Praktycznie nie wymaga nawożenia ani podlewania, jest odporny na mróz, a żeby zapewnić sobie obfitość jego kwiatów, wystarczy je… regularnie obcinać (kwitnące gałązki lub tuż po przekwitnięciu).

A to właśnie kwiaty lilaka są jego główną atrakcją. Najczęściej białe lub w odcieniach różu i fioletu, pojedyncze lub pełne. Tworzone są coraz to nowe odmiany – także np. o kwiatach dwubarwnych (np. fioletowe z białym obrzeżem) czy nietypowe – żółte. Warto jednak docenić też stare odmiany, o kwiatach może mniej spektakularnych, ale za to intensywnie pachnących.

Kwiaty lilaka na szczęście?

Niepowtarzalny zapach kwiatów bzu lilaka dla wielu jest wręcz synonimem maja i dojrzałej wiosny. Jednak rzadko wiemy o tym, że kwiaty lilaka są jadalne (w właściwie – „pijalne”) i w dodatku zdrowe. Bardziej popularny jest chyba przesąd, że znalezienie nietypowego kwiatu lilaka, czyli o pięciu płatkach, przynosi szczęście. Żeby je w pełni zagwarantować, trzeba taki kwiatek… zjeść.

Kto tego spróbował (albo i bez żadnych przesądów skubnął kwiatu bzu), wie, że jest on gorzkawy w smaku i niezbyt smaczny. Jak więc wykorzystać kwiaty bzu lilaka i co z nich zrobić? Zaraz wyjaśnimy. Zacznijmy jednak od właściwości prozdrowotnych lilaka.

Bez lilak jako surowiec zielarski

Surowcem zielarskim są kwiaty lilaka, ale też kora, liście i owoce. Zawierają wiele substancji czynnych, korzystnych dla organizmu. Lilak stosowany wewnętrznie działa m.in. przeciwzapalnie, przeciwgorączkowo, a także napotnie. Pomaga przy problemach z gardłem i górnymi drogami oddechowymi, ale wspomaga też układ trawienny. Mówi się także o korzystnym i wręcz regeneracyjnym działaniu na wątrobę, ale takie właściwości mają przede wszystkim wyciągi z pędów i kory bzu lilaka.

Lilak ma też dobroczynne działanie, stosowany zewnętrznie. Pomaga m.in. przy łojotoku, trądziku różowawym, ale poprawia też elastyczność skóry, co sprawia, że jest stosowany w kosmetyce. Ma także działanie antyseptyczne, dzięki czemu jest pomocny przy wypryskach i przyspiesza gojenie drobnych uszkodzeń skóry.

Kwiaty lilaka na herbatę

Z kwiatów bzu lilaka można przygotować znakomitą herbatkę. Można ją popijać dla smaku, nie tylko przy przeziębieniach itp. Herbata z kwiatów lilaka ma przyjemny, słodkawo-karmelowy smak, zupełnie pozbawiony goryczki, wyczuwalnej w świeżych kwiatach.

Jak przygotować kwiaty lilaka na herbatę

Kwiaty trzeba jednak odpowiednio przygotować, a dokładnie utlenić – nie jest to trudne. Przepis na herbatę z kwiatów lilaka zdradza Katarzyna Latos, doświadczona znawczyni „dzikiej kuchni” i właścicielka gospodarstwa agroturystycznego Latosowo, gdzie m.in. taką herbatkę serwuje gościom.

– Zbieramy same kwiaty lilaka – musi ich być spora ilość, nawet kwiaty z kilku krzewów. Ważne jest to, żeby były w pełni rozkwitu, muszą też być suche. Kwiaty oddzielamy od gałązek. To nieco czasochłonne zajęcie, ale „nagrodą” są palce pachnące lilakiem i… wygładzona skóra dłoni.

– Kwiatami napełniamy słoiki, szczelnie je upychając. – kontynuuje Katarzyna Latos. – Słoje zakręcamy i wstawiamy do piekarnika na około 3 godziny, w temperaturze ok. 50ºC. Nie zdziwmy się, że stracą one kolor i zbrązowieją, za to będą pełne naturalnego słodu i lekko wilgotne. Następnie kwiaty trzeba wysuszyć. Rozkładamy je cienką warstwą, np. na blasze, wyłożonej papierem do pieczenia. Do tego również można wykorzystać lekko nagrzany piekarnik (ok. 40 ºC, zostawmy uchylone drzwiczki). Kiedy kwiaty są idealnie suche, pakujemy je do pojemników i zamykamy. Najlepiej przechowywać je bez dostępu światła, np. szafce. Herbatką lilakową można się delektować nawet w środku zimy.

Przepis na herbatkę z kwiatów bzu lilaka

Przepis na herbatę z kwiatów lilaka jest bardzo prosty.

– Susz zalewamy wodą. Ważne jest to, żeby nie był to wrzątek – dodaje gospodyni Latosowa. – Woda powinna mieć ok. 80-90ºC. W praktyce gotuję wodę, potem odstawiam i otwieram czajnik, żeby „pooddychał” i wtedy zalewam. Powstaje napar o pięknym bursztynowym kolorze i cudownym aromacie.

Ile lilakowego suszu trzeba przeznaczyć na herbatę? To zależy od indywidualnych preferencji – wyjściowo można przyjąć łyżeczkę na szklankę naparu, ale warto poeksperymentować i dobrać ilość do własnego smaku. Oczywiście im więcej suszu, tym smak bardziej intensywny.

O czym pamiętać, zbierając kwiaty lilaka na herbatę

Na herbatę nadają się kwiaty lilaka pospolitego różnych odmian, nie ma też znaczenia ich kolor. Pamiętajmy, żeby kwiaty zbierać z miejsc, które nie są zanieczyszczone i nie leżą np. przy drogach. Kwiaty powinny być suche, dlatego nie zbieramy ich po deszczu.

Generalnie zioła powinno się zbierać z rana lub popołudniu, w przypadku bzu korzystniejsze jest popołudnie lub wczesny wieczór. A wynika to z tego, że lilaki są zapylane przez motyle z rodziny zawisakowatych, takie jak fruczak gołąbek, zwany polskim kolibrem (rurka korony kwiatu lilaka jest za długa, żeby nektaru mogły dosięgnąć pszczoły). A że motyle zawisakowate żerują wieczorem i w nocy, wtedy lilaki najbardziej intensywnie pachną.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Dzieje się w Polsce i na świecie – czytaj na i.pl

Jesteśmy na Google News. Śledź Portal i.pl codziennie. Zaobserwuj nas!
Morawiecki o emeryturze Tuska. “Hipokryzję widać jak na dłoni”
Znęcała się nad 3-letnią córką i wszystko nagrywała. Tłumaczenie 20-latki szokuje
Komentarze po nakazie aresztowania Putina. “W oczach świata jest już zbrodniarzem”

Bez lilak: jak uprawiać ten kwitnący krzew ozdobny?

Lilak pospolity (Syringa vulgaris L.), nazywany u nas tradycyjnie bzem lilakiem, nie ma z prawdziwymi bzami (rodzina piżmaczkowatych) nic wspólnego. Podobnie jak ligustr, oliwka albo śniegowiec jest przedstawicielem rodziny oliwkowatych.

1. Bez lilak – charakterystyka

Przez długi czas rósł sobie lilak cicho gdzieś w kącie ogrodu, ponieważ przez projektantów oraz ogrodników-amatorów był uważany za coś przestarzałego. Ostatnio, dzięki szeregowi atrakcyjnych odmian, ten piękny krzew z grupy krzewów ozdobnych został odkryty na nowo. Jego ogólny pokrój nie jest może szczególnie malowniczy, ale kiedy w maju rozwiną się niezliczone grona kwiatów, roztaczając wokół niepowtarzalny zapach, trudno o piękniejszą roślinę.

Austriacki wysłannik przywiózł bez lilak na wiedeński dwór z Turcji w 1565 roku. Stamtąd kwiatowy krzew rozpoczął wędrówkę do środkowoeuropejskich ogrodów. W szkółce francuskiego ogrodnika Victora Lemoine (1823-1911) w Nancy powstało ponad 200 odmian lilaka. Te tak zwane szlachetne bzy stały się ostatecznie szanowanymi i uznanymi roślinami ogrodowymi. W Anglii nazywano je „french lilac”.

Jego ogólny pokrój nie jest może szczególnie malowniczy, ale kiedy w maju rozwiną się niezliczone grona kwiatów, roztaczając wokół niepowtarzalny zapach, trudno o piękniejszą roślinę.

Są dwie wersje powstania nazwy łacińskiej bzu lilaka. Według pierwszej pochodzi ona on greckiego słowa „syrinx” (Σύριγξ) oznaczającego rurę, którą przypominają kwiaty rośliny. Według drugiej – nazwano tak krzew na cześć nimfy Syringi, zamienionej w trzcinę.

Bez lilak jest zwykle krzewem o dużej liczbie prosto rosnących pędów dorastających do 5-7 m. W zależności od odmiany liście bywają jajowate albo podłużne z zaostrzonym końcem, a także złożone. Niewielkie, lejkowate kwiaty o czterech płatkach, tworzą kwiatostany w postaci dużej wiechy (ok.15 cm, a u szlachetnych odmian jeszcze dłuższe).

Kwiaty bzu lilaka – odmiana o kremowych kwiatach

2. Najciekawsze odmiany lilaka pospolitego

W ciągu półtora wieku selekcji wyhodowano około 2300 różnych odmian lilaka. Jako kryterium ich podziału służy forma, wielkość i kolor kwiatów, okres kwitnienia, a także wysokość i pokrój krzewu.

Ze względu na formę kwiatów rozróżnia się odmiany lilaka o kwiatach prostych i złożonych.
Według koloru płatków: biały, fioletowy, niebieski, lawendowy, różowy, magenta, purpurowy.
Według wielkości kwiatów: lilak o dużych kwiatach – powyżej 25 mm, o średniej wielkości kwiatach – 15-20 mm, lilak drobnokwiatowy – 5-10 mm.
Ze względu na okres kwitnienia: lilak wczesny – koniec kwietnia / początek maja, lilak średnio kwitnący – połowa maja, lilak późny – koniec maja / początek czerwca.

Spośród ogromnej liczby różnorodnych odmian bzu lilaka można wybrać odpowiedni krzew do każdego ogrodu. Oto kilka przykładów odmian:

Syringa vulgaris ‘Aucubaefolia’. Odmiana rośliny o dekoracyjnych, pstrych liściach z żółtymi i kremowymi plamkami. Jasnofioletowe kwiatostany dochodzą do 30 cm długości. Krzew dorasta do 3 m i tworzy gęste zarośla.
Syringa vulgaris ‘Andenken an Ludwig Späth’. Pojedyncze, ciemnopurpurowe kwiaty o silnym zapachu tworzą wiechy do 30 cm długości. Rozłożysty krzew do 3 m wysokości.
Syringa vulgaris ‘Michel Buchner’. Bardzo ozdobna odmiana, odznaczająca się dużymi purpurowymi kwiatami z jaśniejszym środkiem. Kwiatostany są długie i smukłe.
Syringa vulgaris ‘Madame Lemoine’. Jedna z najciekawszych odmian lilaka. Zwracają uwagę duże, pełne, czysto białe kwiaty. Zakwita późno. Dorasta do 4 m wysokości.
Lilak Prestona. Coraz większą rolę odgrywają tak zwane odmiany Prestona (Syringa x prestoniae). Chodzi tutaj o odmiany, które powstały ok. 1920 r. w Kanadzie z krzyżowania lilaka zwisającego (Syringa reflexa) i mało znanego lilaka kosmatego (Syringa villosa). Są bardzo odporne na mróz, wytwarzają szczególnie długie, delikatne kwiatostany i kwitną nieco później, niż inne odmiany szlachetne. Stanowią dobry wybór dla małych ogrodów, ponieważ rzadko rosną powyżej 3 m.

Centre jardin Brossard Syringa vulgaris ‘Madame Lemoine’ – bez lilak

3. Jak i kiedy sadzić bez lilak?

Sadzenie bzu lilaka nie jest skomplikowane. Wystarczy zapewnić mu minimum komfortu.

Stanowisko do sadzenia bzu lilaka

Słoneczne – sześć godzin dziennie słońca stanowi dla rośliny minimalną dawkę.
Na ocienionych miejscach również rośnie, ale tworzy luźne korony i kwitnie wyraźnie słabiej.
Ważna jest dobra cyrkulacja powietrza.
Bzy szlachetnych odmian znoszą wiatr. Mogą być sadzone jako żywopłoty osłonowe.
Nie przeszkadza lilakowi upał, mróz ani klimat miejski.

Nie należy sadzić lilaka zbyt blisko budynków albo innych krzewów. Jego korzenie wymagają dużo miejsca, aby się rozrastać. Są przy tym na tyle mocne, że mogą uszkodzić ścianę. Odstęp, także miedzy krzewami bzu, powinien wynosić 1,5 do 5 m w zależności od odmiany.

Jakie podłoże wybrać do posadzenia rośliny?

Bez lilak jest pod tym względem mało wymagający i zgadza się na większość gleb, chociaż ma też swoje preferencje. Żaden gatunek i odmiana lilaka nie znoszą tylko nadmiaru wilgoci i zbitej gleby. Korzystne jest podłoże świeże do umiarkowanie suchego. Wartość pH gleby dla tej rośliny powinna wynosić od 5 do 7.

Kiedy powinno się zasadzić lilak pospolity?

Najlepszym okresem do sadzenia bzu lilaka jest jesień. Gleba jest jeszcze ciepła i krzew może się przed zimą ukorzenić. Dotyczy to głównie sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym. Sadzonki z uprawy kontenerowej mogą być sadzone również na wiosnę.

Fioletowy bez lilak pospolity

4. Jak uprawiać bez lilak w ogrodzie?

Duże znaczenie ma jakość sadzonek. Szczególną uwagę należy zwracać na stan systemu korzeniowego. Korzenie bzu powinny być dobrze rozwinięte, mocne, elastyczne i rozgałęzione. Usunąć należy pędy uszkodzone, złamane albo zbyt długie.

Wpływ na ukorzenienie się sadzonek bzu, a tym samym na jego późniejszy wzrost ma walka z wieloletnimi chwastami, które odbierają roślinie wodę i składniki pokarmowe oraz spulchnianie podłoża.

Podlewanie bzu lilaka

Podlewanie bzu jest ważne, ale nie można przesadzać z nadmiarem wody, ponieważ może to zaszkodzić roślinie. Najwięcej wody potrzebuje bez podczas rozwijania nowych pędów i kwiatów. W tym okresie gleba jest zazwyczaj dostatecznie wilgotna w sposób naturalny. Dlatego też należy kontrolować stan gleby i podlewać według potrzeby. W sierpniu i wrześniu należy ograniczyć dawkę wodę i podlewać tylko w okresie suszy.

Jak nawozić lilak pospolity?

Bez lilak rośnie najlepiej na żyznych glebach. Starsze rośliny potrafią same się o siebie zatroszczyć, wystarczy je ewentualnie wesprzeć dawką kompostu podaną wczesną wiosną. Młode rośliny powinny być w pierwszych latach życia zasilane nawozem raz albo dwa razy do roku.

Przycinanie lilaka

Lilak nie wymaga w zasadzie przycinania. Wciąż sam się regeneruje i dzięki zwartemu pokrojowi przez długie lata zachowuje atrakcyjny wygląd. Jeśli krzew zaczyna się od dołu przerzedzać, można po kwitnieniu pomyśleć o cięciu odmładzającym. W tym celu ścina się najstarsze i najsłabiej kwitnące pędy blisko ziemi. Pobudza się w ten sposób krzew do wytwarzania nowych pędów.

Bez lilak w ogrodzie – kwitnienie

5. Problemy z bzem lilakiem: brak kwitnienia

W przypadku tego mało wymagającego krzewu jest to zjawisko raczej nietypowe. Zwykle bez względu na okoliczności sam pojawia się w maju z pachnącymi bukietami kwiatów. Brak kwitnienia może mieć różne przyczyny:

Za mało słońca. Bez należy do roślin światłolubnych. Nadmiar słońca mu nie przeszkadza, znosi nawet okres suszy i upałów. Kiedy jednak nie będzie miał odpowiedniego nasłonecznienia, może przestać rosnąć i rozwijać kwiaty. W takim wypadku nie pozostaje nic innego, jak przesadzić go z cienia na lepsze stanowisko.
Złe cięcie. Krzew bzu można lekko prześwietlić i ostrożnie usunąć zbędne pędy. Zbyt radykalne cięcie może spowodować brak kwitnienia. Trzeba wtedy poczekać, aż krzew się zregeneruje.
Brak cierpliwości. Nie należy oczekiwać, że krzew zakwitnie pół roku po posadzeniu. Niektóre odmiany kwitną po raz pierwszy dopiero po trzech latach.

6. Choroby lilaka pospolitego

Bakterioza lilaka. Chorobę wywołuje groźna bakteria Pseudomonas syringa. Na korze młodych pędów pojawiają się w maju/czerwcu ciemne przebarwienia. Na liściach tworzą się nieregularne, ciemnobrązowe plamy. Kwiatostany więdną i brązowieją.
Werticilioza. Choroba lilaka, rozwijająca sie w glebie. Poraża system korzeniowy krzewu. Liście zaczynają żółknąć, więdną, brązowieją i opadają. Bez słabiej kwitnie.
Askochytoza. Choroba grzybowa, objawia się na początku sezonu brązowymi plamami na pędach i szypułkach kwiatostanowych. Porażone liście bzu brązowieją i skręcają się. Pozostają na pędach zwisając ku dołowi.

Opanowane części rośliny należy usuwać. Pomóc mogą opryski specjalnymi preparatami.